از شایعه تا واقعیت ادعای کاهش سهم ایران از دریای خزر

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از دوره افشار تمامیت ارضی ایران در ادوار گوناگون مورد تعرض بیگانگان قرار گرفت، به نحوی که از مساحت تقریبی 5 میلیون کیلومتر مربع در دوران نادر‌شاه افشار به 1 میلیون و 648 هزار کیلومتر مربع رسید. این در حالی است که مساحت ایران در دوره‌ امپراطوری های بزرگ تا 10 میلیون کیلومتر مربع بالغ می‌شد.

با وجود روند تجزیه مقطعی ایران در تاریخ، همچنان کشورمان یکی از کشور‌های بزرگ دنیا به شمار می‌رود که مزایای ‌های ژئوپولیتیکی مهمی دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وجود تهدیدهای امنیتی زیادی که وجود داشت، ایران موفق شد به عنوان دستاوردی ملی روند تجزیه آب و خاک را متوقف کند.

در قرارداد سال ۱۳۹۷ که به امضای مقدماتی کشور‌های ساحلی رسید، احتمال رسیدن سهم ایران به بیش از ۲۰ درصد فعال نگه داشته شد

با وجود این، وقتی بحث تخطئه دستاوردها و خسران غرور ملی به میان آید، عده‌ای مباحثی طرح می‌کنند که وجاهت تاریخی و اسنادی ندارد. ازجمله این موارد، شایعه از میان رفتن سهم 50 درصدی ایران از دریای خزر است.

از نظر حقوقی باید گفت، مشکل اصلی تقسیم دریای خزر وضعیت مبهم آن در شناسایی به عنوان دریا یا دریاچه است، زیرا این محدوده از نظر علمی و جغرافیایی ویژگی‌های دریا را دارد، اما به لحاظ اینکه محصور در خشکی است که دریاچه قلمداد می‌شود.

از منظر حقوق بین الملل، در صورتی که خزر دریاچه تلقی شود، سهم پنج کشور ساحلی به طور مساوی ۲۰ درصد خواهد بود، اما با احتساب دریا بودن خزر ایران بنابر قاعده تقسیم، کمترین سهم یعنی ۱۳ درصد را خواهد داشت.

قرارداد آکتاو مبین حالت دوم است، ولی در قرارداد سال ۱۳۹۷ که به امضای مقدماتی کشور‌های ساحلی رسید، احتمال رسیدن سهم ایران به بیش از ۲۰ درصد فعال نگه داشته شد که می‌توان گفت، با در نظر داشتن مجموع شرایط، بهترین حالت ممکن پیش بینی شده بود.

در آن دوره احتمالاً ملاحظات امنیتی روسیه به خزر در اولویت قرار داشت و در قرارداد، حضور نیروهای نظامی خارجی در خزر منع شده بود که با توجه به احتمال گسترش ناتو به آسیای میانه و قفقاز، دستاورد مهمی برای ایران به شمار می‌آمد.

حوزه دریاچه خزر ۴۸ میلیارد بشکه نفت و ۹ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی دارد که احتمال می رود با اکتشافات تکمیلی، ذخایر بیشتری شناسایی شوند و با توجه به حضور گسترده آمریکا در اطراف مناطق نفت‌خیز خلیج‌ فارس، عاری نگه‌داشتن خزر از نفوذ آمریکا برای روسیه و به دنبال آن جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است.

راه‌های دیپلماسی در آینده برای تغییر تقسیمات باز است، ولی فضای روانی به‌وجود آمده پس از نشست سال 1397 مطلوب ارزیابی نمی‌شود و بسیاری از مردم فکر می‌کنند حق ایران در استفاده از دریای خزر تضییع شده است.

برخی از شخصیت‌های سیاسی وقت مدعی شدند، سهم ایران از دریای خزر از 50 درصد به 11 درصد رسیده است. به همین منوال، چنین ادعا شد، اگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی خاک از دست ندادیم، اما  آب‌های سرزمینی ایران در خزر از دست رفته است.

همان گونه که گفته شد، هیچ یک از اسناد تاریخی و حقوقی معتبر، مدعا‌های طرح شده را تأیید نمی‌کنند و متأسفانه بخشی از جامعه، بدون تحقیق و تأمل در این زمینه جهت‌دهی فکری شده‌اند.

فضای روانی به‌وجود آمده پس از نشست سال 1397 مطلوب ارزیابی نمی‌شود و بسیاری از مردم فکر می‌کنند حق ایران در استفاده از دریای خزر تضییع شده است

در آستانه روز ملی دریای خزر دانستن این مطلب ضروری است، همان گونه که ادعای فروش جزیره کیش به چین با هدف کمرنگ کردن دستاورد نسل‌های ایرانی 45 سال اخیر در صیانت از تمامیت ارضی کشور شکل گرفت، افسانه مالکیت 50 درصدی برباد رفته ایران بر دریای خزر نیز به همین روند دامن می زند.

این روزها و در بحبوحه جنگ روانی و رسانه‌ای دشمن علیه کشورمان، اختلاف نظر با حاکمیت و نارضایتی از بخش‌هایی از مدیریت اقتصادی کشور نباید مانع از دیدن مهم ترین اولویت‌های کشور که حفظ امنیت، ثبات و تمامیت ارضی است و این مهم می‌بایست برای افکار عمومی در کشور تبیین شود.